Duizenden doden, enorme aantallen evacués, onvoorstelbare schade aan huizen en andere gebouwen. Dat is in Gelderland de balans van het laatste jaar van de Tweede Wereldoorlog. Van 17 september 1944 tot en met 5 mei 1945 lag deze provincie in de frontlinie. Steden en dorpen lagen onder vuur, Arnhem, de Veluwezoom en de omgeving van Groesbeek werden ontruimd, de Betuwe onder water gezet. Alle regio’s van Gelderland kregen in die periode met de oorlog te maken.
Verhalen
Gelderland HerdenktOp 17 september 1944 werden Gelderland en Noord-Brabant strijdtoneel tijdens Operatie Market Garden. Tienduizenden parachutisten landden bij Arnhem, Groesbeek, Veghel en Eindhoven. Een grondleger van nog eens tienduizenden soldaten en zwaar materieel rukte op van de Belgische grens naar het noorden. De bedoeling van de geallieerden: de bruggen over de grote rivieren veroveren, via Gelderland het Ruhrgebied intrekken, het hart van Duitsland. De operatie lukte maar deels, Arnhem bleek een brug te ver, de slag ging daar verloren. Het zuiden van Nederland werd bevrijd, het noorden en midden bleven bezet, de grote steden in het westen gingen een afschuwelijke hongerwinter tegemoet. Tot de bevrijding in april en mei vormde Gelderland, en met name het Rivierengebied, de frontlinie.
Gelderland Herdenkt - 75 jaar vrijheid
Tijdlijn van Gelderland
28 augustus 1939
Afkondiging van de algemene mobilisatie
De Afkondiging van de algemene mobilisatie vond plaats op 28 augustus 1939. Ter versterking van de Hollandsche Waterlinie werden honderden soldaten gelegerd bij onder andere het fort in het Gelderse Asperen. Een deel van de soldaten sliep in het fort, de rest sliep in gebouwen in het dorp of bij burgers thuis via inkwartiering.
10 mei 1940
Duitse inval in Gelderland
De Duitse inval in Gelderland richtte zich vooral op de Nederlandse verdediging bij de Grebbelinie. Ook de strijd om de IJssel, de oversteek bij fort Westervoort en de strijd bij de Brug bij Heumen waren cruciaal.
10 mei 1940
Slag om de Grebbeberg
De Slag om de Grebbeberg vond plaats tijdens de Duitse inval tussen 11 en 13 mei 1940. Het Nederlandse leger hield drie dagen stand, totdat het op 13 mei terugtrok naar de Nieuwe Hollandse Waterlinie.
10 mei 1940
In brand steken van Niftrik
Het Nederlandse leger stak op 10 mei 1940 alle boven de dijk gelegen huizen van het dorp Niftrik in brand, om zo te voorkomen dat de oprukkende Duitse troepen vanaf deze huizen de Nederlandse linies bij Ravenstein zouden beschieten. Een derde van het dorp is hierbij in vlammen opgegaan. Tachtig mensen verloren huis en haard.
1 juni 1940
Oprichting van verzetsgroep Oranjewacht
De Oprichting van verzetsgroep Oranjewacht vond plaats omstreeks juni 1940. Piet Hoefsloot richtte de groep op in Arnhem. In augustus 1940 ging de groep samen met de groep rond Dirk Willem Folmer. Het netwerk vond contacten in heel Nederland, met name in Amersfoort, Amsterdam, Arnhem, Bilthoven, Leeuwarden, Nijmegen, Utrecht, Zeist en Zwolle. De beoogde landelijk leider was reservemajoor Willem den Boer. Voor het merendeel hadden de Oranjewachters een militaire of paramilitaire achtergrond.
9 juni 1940
Terugkeer van Nederlandse krijgsgevangenen
De Terugkeer van Nederlandse krijgsgevangenen vond plaats vanaf 9 juni 1940. Onder meer via het grensstation Zevenaar kwamen de krijgsgevangenen vanuit Duitsland per trein aan.
22 juni 1940
Hagespraak der bevrijding
De Hagespraak der bevrijding vond plaats op 22 juni 1940 in Lunteren. Hagespraken waren de massabijeekomsten die de NSB voor zijn leden organiseerde in Lunteren. Het was de laatste Hagespraak voordat massa-bijeenkomsten vanuit politieke partijen door de Duitse bezetter werden verboden.
15 augustus 1940
Noodvierdaagse
De Noodvierdaagse vond plaats in augustus 1940. In verband met de Duitse inval ging de Vierdaagse in juli van dat jaar niet door. Op de eerste drie dagen liepen gemiddeld zo’n 1200 deelnemers mee, en op de slotdag 2000.
26 november 1940
Schoolprotesten in Doetinchem
De Schoolprotesten in Doetinchem vonden plaats na het ontslag van Joodse ambtenaren op 21 november 1940. Na de Ariërverklaring werden alle Joodse ambtenaren, waaronder leraren, eerst geschorst en vervolgens ontslagen. Op het Lyceum in Doetinchem protesteerden leerlingen op 26 november 1940 tegen het ontslag van twee Joodse leraren en de Ariërverklaring in het algemeen.
1 mei 1941
Opening van SS-Schule Avegoor
De Opening van SS-Schule Avegoor vond plaats op 1 mei 1941. Het landgoed Avegoor werd gebruikt als opleidingskamp voor de Nederlandse SS. Van 3 september tot eind november 1942 werden er Joodse dwangarbeiders tewerkgesteld (Werkkamp Palästina). Na de slag om Arnhem werd het eerst een noodhospitaal en van 1945 tot 1949 een Bewarings- en interneringkamp.
5 betekenisvolle verhalen
Operatie Market Garden
Een brug te ver
Het oorlogsjaar 1944: de oorlogsmachine draait op volle sterkte. Tijdens Operatie Market Garden landen tienduizenden geallieerde paratroopers in bezet gebied en een grondleger rukt op vanaf de Belgische grens. De opmars naar het Duitse Ruhrgebied…
Bekijk het verhaal
Frontlinieperiode
Onderwaterzettingen, beschietingen en evacuaties
Na het mislukken van Operatie Market Garden in september 1944, wordt het gebied tussen de Waal en de Rijn de nieuwe frontlinie. De gevechten zijn heftig met zware beschietingen van beide kanten. De burgerbevolking zit…
Bekijk het verhaal
Jodenvervolging
Dreiging, terreur, uitsluiting, vervolging en deportatie
Eind 1942 worden Joodse Gelderlanders opgepakt en per trein afgevoerd naar Westerbork. Een groot deel van hen beland in Auschwitz waar ze worden vergast. Joodse psychiatrische patiënten van inrichting Het Apeldoornsche Bosch ondergaan hetzelfde gruwelijke…
Bekijk het verhaal
Rijnlandoffensief
Aanval op het Rijnland
Winter 1944: de Britse veldmaarschalk Montgomery plant een grootschalige operatie om de linkeroever van de Rijn te veroveren. In anderhalve maand tijd groeit het leger uit tot bijna 500 000 soldaten. Het is de grootste…
Bekijk het verhaal
De bevrijding
Canadezen bevrijden Gelderland
Eind maart 1945 betreden geallieerde eenheden Nederlandse grondgebied in de Achterhoek. Na hevige gevechten wordt de weg vrijgemaakt om de rest van Nederland te bevrijden. Op 5 mei 1945 ontmoet de Duitse generaal Blaskowitz, de…
Bekijk het verhaal
Fiets- en wandelroutes Bekijk binnenkort alle routes
Mooie routes langs historische plekken
De Tweede Wereldoorlog liet diepe sporen in Gelderland achter. Verschillende routes voeren je langs indrukwekkende verhalen en historische plekken en laten je zien wat zich tijdens de Tweede Wereldoorlog afspeelde in Gelderland.
